Data-ethiek 

… gaat over empathie, solidariteit, moraal. 

“Zolang de deugd op aarde niet lonend is, zal de ethiek tevergeefs prediken.”
Sigmund Freud

Reeds in 1930 noteerde Dr. Freud in zijn werk “Das Unbehagen in der Kultur” dat ethiek een aspect van het dagelijks leven is dat op een lager niveau van maatschappelijk welzijn wordt geplaatst dan … juist: geld. Ik denk dat het goed is om je deze overweging te realiseren wanneer je na gaat denken over het toepassen van data-ethiek. Freud legde toen al zijn vinger op een riekende wond die bijna honderd jaar later nog altijd een open zweer is. 

De donkere kant van ethiek 

Mijn zoektocht naar wat men zoal vindt van data-ethiek leidde me naar een TEDx. Iets meer dan een jaar geleden sprak Olivia Gambelin met veel meer positieve verwachting en hoop over hoe ethiek de toekomst van technologie zal veranderen. Ik werd door haar verhaal gegrepen. 

In haar voordracht begint ze positief over technologische toepassingen en dat die in feite een verlenging zijn van onze menselijkheid, hoe technologie onze menselijkheid reflecteert. Haar stelling is: “Als we ethiek gebruiken om onze beslissingen te leiden, zodat ze in lijn zijn met onze waarden, dan geeft dat voldoening, dan geeft dat zin.” Ze ziet dat in ieder geval als ‘ethiek aan het werk’. 

Olivia Gambelin geeft ook donkere voorbeelden van waar het ethisch behoorlijk de verkeerde kant op gaat nu technologie een steeds grotere rol speelt in onze levens. Hierbij gaat het feitelijk om het verzamelen van data om deze vervolgens op een onethische manier te gebruiken. Helemaal in de zin van waar Sigmund Freud bijna een eeuw geleden al op doelde: de ondeugd levert geld op.  

Het laatste aspect dat ik van Olivia wil aanhalen is haar suggestie te komen tot “ethisch werken”. Dat dit een houding, een ‘mindset’ is die je aan kunt nemen waardoor het toepassen van passende ethiek een automatisme wordt in je werk. Ik denk dat dit voor mij goed weergeeft wat nodig is. Maar hoe doe je dat? Ik ga proberen daar een antwoord op te geven. 

Er wordt nog veel meer gezegd en geschreven over ethiek in technologie en waar het mis gaat. Het is bijvoorbeeld inmiddels wel duidelijk dat bij de referentiewaarden in medische wetenschap, die leidend zijn voor de ontwikkeling van medische technologie, veel kritische vragen gesteld kunnen worden met betrekking tot sekse, afkomst, leeftijd, postuur, enzovoort. Bovendien rijzen er ethische vragen over de afweging of de te investeren middelen wel voldoende resultaat zullen opleveren in verhouding tot de kosten. En ethische vragen over kosten en baten komen niet alleen voor bij medische technologie. 

Data-ethiek

Van Dam Datapartners houdt zich bezig met data dus: terug naar data-ethiek. De vraag die dan op komt is: Wil je alles wat je kunt meten ook daadwerkelijk meten? Oftewel, wil je de dingen die je kunt meten… ook weten? Als je steeds meer gaat meten, krijg je ook steeds meer dingen te zien. Dat betekent iets, voor je organisatie, voor jou. Je krijgt steeds meer verantwoordelijkheden. Ook buiten je eigen werkveld, buiten je eigen kennisgebied, buiten bereik van je eigen controle.  

Kennis hebben schept verantwoordelijkheid op verschillende niveaus. Dus het bezitten, beheren van data brengt verantwoordelijkheid met zich mee.  

In feite gaat het over bewustwording: Laat het ophalen, zichtbaar maken, bezitten van data een aspect van technologische ontwikkeling zijn waar je bewust aandacht aan besteedt op de volgende manier: Stel jezelf de concrete ethische vragen met als kern dat technologie een weerspiegeling moet zijn van onze menselijke waarden. Dat het vergaren en bezitten van data verantwoordelijkheid schept. Verantwoordelijkheid die je niet alleen moet mogen dragen, denk aan wetgeving. Maar ook dat je de verantwoordelijkheid moet kunnen dragen, dat je er controle over hebt. En tot slot, terug naar het hier behandelde thema, dat je de verantwoordelijkheid wil dragen. Vanuit ethisch oogpunt.  

De invalshoek van de ethische vraagstelling is wat mij betreft in beginsel Empathie. Wanneer je jezelf verplaatst in de subjecten van je databron, voelt het dan goed om naar deze gegevens te vragen, deze data te vergaren? 

Je zou ook kunnen zoeken naar een vorm van Solidariteit met degenen die onderwerp zijn van de te werven data. Past wat ik vraag bij het doel dat we nastreven? 

En dan kunnen we ook nog onze eigen Moraal in de laten meewegen. Past wat ik aan gegevens vraag bij mijn gevoel. Wat als het mij wordt gevraagd, of mijn moeder, mijn kind, mijn opa? Hoe denk ik er dan over? 

Zijn we met ons allen overtuigd dat deze ethische principes die hier naar voren worden gebracht in acht worden genomen? Kun je naar jezelf toe, binnen je eigen morele, humanitaire, sociaalmaatschappelijke waarden, verantwoorden dat bepaalde data worden vergaard?  

Het zou zomaar kunnen zijn dat het resultaat van de ethische overwegingen zoals ik die hier stel, de reden is om te stoppen met het ontwikkelen van een bepaalde technologie, te stoppen met het vergaren van bepaalde data. Of in ieder geval aanpassingen te doen die recht doen aan de ethiek. 

Ik denk dat we ons deze vragen steeds weer moeten blijven stellen. Dat we hiervan een punt maken, hiervoor tijd nemen. De tijd nemen om het er met elkaar over te hebben.  

Laten we niet alleen streven naar datagedreven werken maar ook naar ethisch werken. Zodat we straks met een gerust geweten kunnen slapen. Zodat we later in ieder geval aan onze nakomelingen kunnen zeggen dat we in ons streven naar beter, de menselijke waarden hebben meegewogen. 

Verder doordenken over data-ethiek? Ik ga het gesprek graag aan! Je kunt me bereiken op bob.vanwerkhoven@vandamdatapartners.nl